تاسوعا و عاشورا در یزد

زمان تخمینی مطالعه: ۴ دقیقه

‌‌

برخلاف عادت‌های محرم در تهران که هر سال عادی‌تر و برای برخی آزاردهنده‌تر می‎شود، در برخی از دیگر شهرهای ایران، هنوز شعور، سنگینی و وقار خاصی به شور حسینی می‎دهند و هربار و هرلحظه درس‎های عاشورا را برای مخاطبش تکرار می‎کنند.

یکی از خاص‎ترین این نمونه‎ها، عزاداری مردم یزد است، مردمی مذهبی در دل کویر که سال‌هاست در ماه محرم، در سوگ حسین و اهل بیت به عزا و ماتم می‌نشینند و با زنده نگه داشتن پیام عاشورا به طرق مختلف، به لحاظ سبک و محتوا زبان‌زد شده‎اند و باید بیش از پیش الگویی باشند، حداقل برای ما، ساکنان شهرهایی مانند تهران!

چند روز مانده به شروع محرم، در جای جای یزد پوش‌های قدیمی عزا در کوی و برزن‌های قدیمی شهر جهانی یزد بالا می‌رود؛ هیئت‌های مختلف عزاداری در هر محله تمرین‌های خود را برای یادگیری و هماهنگی نوحه‌های جدید از سر می‌گیرند و شهر حال و هوای حسین به خود می‌گیرد.

طوری که چندین سال است این اتفاق جاذبه‎ای جذاب برای گردشگریِ مناسبتی شده و در همه‎جای شهر، توریست‎های خارجی و ایرانی به وفور به چشم می‎خورد. گردشگرانی که این بار نه تنها برای دیدن آثار باستانی و تاریخی و کوچه‌پس‌کوچه‎های باصفای یزد، بلکه برای چشیدن طعم میراث ناملموس آن، بدان‎جا سفر کرده‎اند و به گفته‌ی ایشان، چنان از نظم و محتوا و شعور محرم یزدی‎ها متحیر و خرسندند که سخت است ازین آرمان شهر چند روزه دل بکنند و به روزمرگی‎شان برگردند.

اکثر هیئت‎های یزد نام خود را از محله‎ی خود وام گرفته‎اند و طبعا مراسم، داستان و روایت و تاریخ خود را دارند: فهادان، کوچه بیوک، شاه ابوالقاسم، نظرکرده، پنبه کاران، شیخداد، باغ گندم، قلعه کهنه، آبشور، بعثت، علقمه، فرات، چهار منار، خلف باغ، نعیم آباد، مسجد جامع، نینوا صفائیه، اکبر آباد، یعقوبی، سردوراه، محمود آباد، کوی زنگی، شاهزاده فاضل، مریم آباد؛ از این جمله هیئت‎ها هستند.

اعضای متشکل هر هیئت را، اهالی همان محل تشکیل می‎دهند. هر کدامشان یک یا دو مداح دارند که برخلاف غالب مداح‎های تهرانی و مشهور، مداحی شغلشان نیست و بابت آنچه می‎خوانند پولی دریافت نمی‎کنند  و همانطور که اشاره شد، تمرین برای هماهنگی و حفظ کردن قطعه‎های هم‎خوانی را از چند روز مانده به شروع محرم آغاز می‎کنند. جالب است بدانید، هر هیئت، علمی جدا، بلندگویی جدا و در کل مجموعه‎ای کامل و جداگانه است که در روزهای منتهی به تاسوعا و عاشورا، با دعوت هیئت‌ها و محله‎های دیگر بدان‎جا می‎روند و نمایش پر شورشان را اجرا می‎کنند. نمایش‎هایی که در آن یک نفر گوینده و بقیه سینه‎زن نیستند؛ همه با هم شریک‌اند و هر عضو بدون دیگری ناقص و ابتر است. و چه پیام‎های پرمغز و با محتوایی که هر از چندگاهی نه چندان کمیاب، از این هیئت‎ها شنیده می‌شود.

 علاوه بر مراسم‎ها و نظم بی‎نظیر این هیئت‎ها و پیامی که منتقل می‌کنند، دیدن حسینیه‎های مختلف و قدیمی در اقصی نقاط شهر از دیگر جاذبه‎های گردشگری مذهبی در این بازه از سال در یزد است. به عنوان مثال در حسینیه‎ مظفری، نزدیک درِ ورودی حسینیه، مقبره‌ای قرار دارد که در عین سادگی، بسیار جذاب و گیراست. این مقبره بنا به نذر مرحوم مظفری در آن‌جا قرار گرفته تا سینه‎زنان حسین هنگام ورود ابتدا از روی قبر وی رد شوند. مسجد روضه محمدیه، از مساجد قدیمی یزد که محل قرارگیری دوربین‎ها برای پخش زنده و ضبط نوحه‌هاست نیز، در تاسوعا و عاشورا هر نیم ساعت شاهد حضور هزاران نفر از اعضای هیئت‌های مختلف است. و دیگر، حسینیه‎هایی غیردائمی که با پوش‎های با اصالت و تاریخی، تنها در آن چند روز فضایی برای عزاداری و سینه‎زنی آماده می‌کنند. این حسینیه‌ها نیز هرکدام ویژگی خاص خود را دارند و بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

این سنت قدیمی را مرحوم حسین سعادتمند به این شکل در یزد پایه‎گذاری کرد و سال ۹۳ به دلیل ابتلا به سرطان حنجره از دنیا رفت؛ از آن سال به بعد در تمامی هیئت‎ها یاد و خاطره او به نیکی زنده نگه‎داشته شده است. اکنون علم را جوانان دیگری در دست گرفته‎اند، حسین کاسب، پسر خواهر مرحوم سعادتمند، مداح هیئت فهادان، فرید سعادتمند، پسر ایشان که تنظیم‎کننده و آهنگ‎ساز است و کارهای مربوط به این امور را به طور رایگان برای هیئت‎ها انجام می‎دهد و بسیاری دیگر، از شاعر و مداح گرفته تا تمامی دست اندر کاران این اجتماع و آیین قدیمی؛ سروش رحمانی و مصطفی محسن‎زاده که نوحه معروف الله الله را خوانده‎اند و سید سهراب منشادی که شعر پرمحتوا و بی‎نظیر «سکوت آغاز بیداد است» هیئت امسال فهادان را سراییده و حسین کاسب با نوای رسا و دلنشینش آن را اجرا کرده است.

   این شور و شعور فقط در شهر یزد خلاصه نمی‎شود؛ بسیاری از شهرستان‎های یزد هم هر کدام آیین و سنت خود را دارند و هر ساله گردشگران زیادی را برای تماشا به خود جذب می‎کنند.

      ابرقو به کلام خود اهالی و ابرکوه به قول نقشه‎ها و رسمی‌نویس‎ها، هیئت‎های زنجیرزنی‎ دارد که طول برخی از هیئت‌های قدیمی‎ آن‎‎ به یکی دو کیلومتر هم می‎رسد؛ مراسم روز هشتم این شهرستان در آستانه‌ی ثبت در آثار ناملموس میراث فرهنگی قرار دارد.

همچنین مراسم نخل برداری که قدمت چند صد ساله دارد، در شهرستان تفت اجرا می‌شود که از قدیمی‌‌ترین و پرشورترین مراسم‎های نخل‌برداری در ایران است.

تعزیه‎خوانی نیز در جای‌جای استان یزد جایگاهی ویژه دارد و خیلی از جاها به چشم می‌خورد.

خلاصه، گردشگری مذهبی، نوعی خاص از گردشگری است و ایران در این مقوله می‌تواند در دنیا نمونه و زبان‎زد باشد و برای رسیدن به این امر باید تلاش‎ها و زیر ساخت‎ها بیش از پیش فراهم آید.